باربدنامه (پژوهش و یادداشت)
پژوهش‌ها و یادداشت‌های من در زمینه‌های فرهنگ (هنر و ادبیات)، هنر و ادبیاتِ دراماتیک، انسان‌شناسی و اسطوره...
باربدنامه (پژوهش و یادداشت)
پژوهش‌ها و یادداشت‌های من در زمینه‌های فرهنگ (هنر و ادبیات)، هنر و ادبیاتِ دراماتیک، انسان‌شناسی و اسطوره...اندیشهی من
گیلگمش بر انکیدو گریهی تلخ میکند: من نیز مانند انکیدو نخواهم مرد؟ درد قلب مرا شوریده. من از مرگ ترسیدهام، حال از روی دشتها میشتابم. راهی میگیرم که نزد اوتناپیشتیم میبرد، او که زندگی جاوید را یافته؛ و میشتابم، تا به او برسم. شبانه به تنگ کوه رسیدم. شیران را دیدم و ترسیدم. سر خود را بلند کردم و فریادرسی خواستم، و دعای من به درگاه سین، "خدای ماه" و به درگاه نیناوروم، "خاتون برج زندگی" آن که در میان خدایان تابنده است، میرود: زندگی مرا بیگزند نگهدارید.!
ادامه...
مصاحبه‌ای با یاسمین کسکینتپه، به مناسبت برگزاری نمایشگاه هوش مصنوعی: یادگیری ماشینی رویاهای انسان.
ARTIFICIAL INTELLIGENCE: MACHINE LEARNING HUMAN DREAMS
مصاحبه‌ای با یاسمین کسکینتپه، به مناسبت برگزاری نمایشگاه هوش مصنوعی: یادگیری ماشینی رویاهای انسان.
از زمانی که ایده هوش مصنوعی مطرح شد، همواره آن را پدیده‌ای مخالف دنیای هنر و خلاقیت در نظر می‌گرفتند. چرا که هنر از اعماق وجود هنرمندانی خلق می‌شد که دارای حساس‌ترین و عمیق‌ترین عواطف انسانی بودند. فلاسفه در طول تاریخ تلاش زیادی برای فهم چگونگی کارکرد خلاقیت و خلق اثر در هنرمندان انجام داده‌اند؛ به‌طور مثال افلاطون پدیده خلق اثر در هنرمند را امری آسمانی، معنوی و غیرمادی می‌داند و باور دارد که خدایان آسمانی نیروی الهام را در انسان پرورش می‌دهند. نظر مقابل افلاطون، ارسطو است که درست برخلاف او هنر را یک پدیده زمینی می‌داند، که از تقلید علمی و درست طبیعت حاصل می‌شود. آنچه از باورهای متفاوت در مورد خلق هنر وجود دارد، همه در طول تاریخ بشر بر سر یک چیز باهم تفاهم داشته‌اند؛ آن‌هم این نکته است که فناوری ماشینی، رباتیک و هوش مصنوعی نمی‌تواند به فرایند خلق اثر در انسان دست پیدا کند؛ چراکه آن دو از دنیاهایی کاملا متفاوت می‌آیند.
اکنون ولی دانش هوش مصنوعی این فاصله تاریخی را کم کرده است و برای کمک به هنرمندان و تقویت خلاقیت در آنها دست‌به‌کار شده. به همین خاطر از ۶ نوامبر، برابر با 15 آبان در موزه بهداشت آلمان، شهر درسدن، نمایشگاهی با نام «هوش مصنوعی: یادگیری ماشینی رویاهای انسان» برگزار می‌شود، که به همین امر پرداخته است. این نمایشگاه که تا ۲۸ اوت سال ۲۰۲۲ «۶ شهریور ۱۴۰۱» ادامه دارد، در تلاش است از هوش مصنوعی برای کمک به هنرمندان استفاده کند تا موجب رشد خلاقیت در آنها شود. متن پیش‌رو مصاحبه‌ای با یاسمین کسکینتپه به نقل از خبرگزاری خاستگاه‌های نوآوری [innovation origins] است که به همین مناسبت انتشار یافته.
- ایده برپایی این نمایشگاه چطور ایجاد شد؟
- این روزها هوش مصنوعی به یک بحث داغ تبدیل شده و نمایشگاه ما هم تأثیرات آن را بررسی میکند. پرسش‌های اصلی نمایشگاه این است که ما در چه جاهایی باید از این فناوری استفاده کنیم و در چه جاهایی باید خط قرمز دور آن بکشیم؟ رابطه میان هنر و هوش مصنوعی چگونه دیده می‌شود؟ از طرفی این نمایشگاه پرسش‌هایی در مورد موضوع «چیستی هنر» طرح میکند؟ آیا هوش مصنوعی نیز می‌تواند خلاقیت داشته باشد و اثر هنری خلق کند؟ اگر آری پس تکلیف مالکیت اثر چه می‌شود؟ این‌ها همه پرسش‌هایی هستند که در این چند سال گذشته سر آنها بحث بود. به غیر از آن، این پرسش‌ها نیز مطرح می‌شود که آیا می‌شود نام چیزی که هوش مصنوعی خلق میکند را هنر گذاشت؟ هوش مصنوعی چه فرآیندی طی کرده تا به خلق آن اثر رسیده؟ آیا این فرآیند با آنچه انسان به‌عنوان خلاقیت انجام می‌دهد تفاوت دارد؟
البته بحث‌های خیلی جدی در این‌باره وجود دارد. بعضی از نظریه‌پردازان می‌گویند سیستم‌هایی که بر اساس الگوهای تکرار شونده در گذشته، یاد می‌گیرند و بر اساس آن الگوها چیزی می‌سازند با خلاقیت سروکار ندارند، چون هیچ چیز تازه و الگوی جدیدی تولید نمی‌کنند. اما همچنین می‌توان ادعا کرد که ما انسان‌ها نیز از گذشته درس می‌گیریم و در خلق اثر از منابع دیگر برداشت و اقتباس می‌کنیم.
- هنر همیشه بر اساس الگوهای گذشته خلق نمی‌شود، و در بسیاری مواقع از ناکجاآباد آثاری خلق میکند.
- دقیقا.! هوش مصنوعی به مردم این امکان را می‌دهد که موضوعات مختلف را با نگاه متفاوت و دیگری ببینند، یا این‌که چیزهایی را که قبلاً چنین ندیده بودند، اکنون از زاویه و با نگاه دیگری دوباره بازبینی کنند. من این فرآیند را هیجان‌انگیز می‌دانم؛ همکاری بین چیزهایی که هم انسان‌ها در آن خوب هستند و هم هوش مصنوعی در آن خوب است. سیستم‌های هوش مصنوعی ابزارهایی هستند که می‌توانند کارها را به خوبی و بدون اشکال انجام دهند و آنها را به همان خوبی هم اجرا کنند؛ اما آنها نمی‌توانند آن را را به چیزهای دیگر تبدیل کنند. این فقط انسان‌ها هستند که می‌توانند این کار را انجام دهند. هوش مصنوعی می‌تواند به ما انسان‌ها کمک کند تا نگاه خود را به الگوهایی تغییر دهیم که قبلاً هرگز در داده‌ها نمی‌دیدیم.
- همچنین از هوش مصنوعی برای آهنگ‌سازی نیز استفاده می‌شود. آیا این پایان آهنگ‌سازی است؟ آیا این موضوع نیز بخشی از نمایشگاه است؟
- نمایشگاه دارای امکانات مختلفی است که امروزه با هوش مصنوعی امکان‌پذیرند، آهنگ‌سازی هم یکی از آن‌هاست. در این زمینه ما با سیستم هوش مصنوعیِ باز همکاری می‌کنیم، یک آزمایشگاه پژوهشی از ایالات‌متحده با پروژه «جعبه موسیقی» با ما همکاری کرده تا بازدیدکنندگان بتوانند مجموعه‌ای از آهنگ‌های تولید شده توسط سیستم‌های هوش مصنوعی را تنظیم کنند و به آن گوش دهند. اما در اینجا این پرسش طرح می‌شود که آیا این خلاقیت است؟ آیا هوش مصنوعی می‌تواند کاری را که مجری دیگری انجام داده، او هم انجام دهد و یک آهنگ جدید عالی مردم‌پسند تولید کند؟ این سوال همیشه بی‌جواب است. از هر طرف می‌توانید به آن نگاه کنید. هوش مصنوعی قطعاً می‌تواند الگوهای عالی برای ساختن یک اثر هنری به ما بدهد.
- آیا هوش مصنوعی تا حالا موجب پیشرفت آثار هنری شده؟
- پیشرفت تکنولوژی و هنر همیشه ارتباط تنگاتنگ و دوجانبه‌ای با هم داشته‌اند. هنرمندان در هر دوره‌ای به کمک پژوهش‌های تازه علمی ابزار جدیدی برای کار خود درست کرده‌اند. هوش مصنوعی هم از این قاعده جدا نیست.
- هوش مصنوعی چقدر قدمت دارد؟
- واژه هوش مصنوعی برای نخستین‌بار در سال ۱۹۵۶ پدیدار شد، اما آن چیز که امروز از هوش مصنوعی می‌بینیم یا به آن ربط می‌دهیم به دوران باستان برمی‌گردد. میل به داشتن ماشین‌های هوشمند، ماشین‌هایی که کارهای ما را انجام دهند و یا به پرسش‌های ما از زندگی پاسخ دهند همیشه وجود داشته. ده نسخه خطی و باستانی از دانشمندان و فیلسوفان دوران کهن در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده که ایده‌های نخستین آنها درباره هوش مصنوعی را نشان می‌دهند. یک نمونه از آن طرحی است که توسط ابن رزاز جَزَری (دانشمند بغدادی قرن دوازده و سیزده ه ق)، بنیان‌گذار دانش رباتیک کشیده شده و طراحی او از نخستین ربات نوازنده قابل برنامه‌ریزی انسان نما است که خودش آن را ساخته. مورد دیگر هم نظام اعداد دو در دویی گوتفرید لایبنیتس است که پایه‌های اساسی سیستم‌های رایانه‌ای امروز را ساخته.
- نقش هنرمندان شرکت کننده در این نمایشگاه چیست؟
- هنرمندان جهان تصویری باشکوه و چشمگیری خلق می‌کنند، به‌وسیله این زمینه‌سازی جدید موضوع را به‌روشی هیجان‌انگیز بازتعریف و دیدگاه‌های تازه‌ای درباره آن بیان می‌کنند.
- برخی بسیار از هوش مصنوعی می‌ترسند. آیا این نمایشگاه می‌تواند راهی برای از بین بردن این ترس پیدا کند؟
- امیدوارم این اتفاق بیافتد، زیرا ما دقیقا بنیان آن را بررسی می‌کنیم. و تلاش داریم ببینیم فناوری در راستای از بین بردن این ترس چطور کار میکند. این افسون‌گری و جادو نیست. هوش مصنوعی چیزی نیست به غیر از بندهای مختلف، داده‌ها و الگوریتم. فعلا هوش مصنوعی خیلی ضعیف است و از آن تنها برای موارد خاص استفاده می‌شود. این فناوری هنوز راه درازی در پیش دارد تا به ظرفیت و توانایی‌های کامل یک انسان برسد، آن‌چیزی که فعلا فقط در داستان‌های علمی-تخیلی می‌بینینم.
تصویر نخستین ربات نوازنده‌ی قابل برنامه‌ریزی انسان نما، اختراع جزری؛ در مصاحبه به آن اشاره میکند. این وسیله با انرژی آب کار می‌کرده.
