باربدنامه (پژوهش و یادداشت)

پژوهش‌ها و یادداشت‌های من در زمینه‌های فرهنگ (هنر و ادبیات)، هنر و ادبیاتِ دراماتیک، انسان‌شناسی و اسطوره...

باربدنامه (پژوهش و یادداشت)

پژوهش‌ها و یادداشت‌های من در زمینه‌های فرهنگ (هنر و ادبیات)، هنر و ادبیاتِ دراماتیک، انسان‌شناسی و اسطوره...

ژانر داستانی کایدان (کوایدان) چیست و چگونه به‌وجود آمده‌ است؟

ادبیات داستانی کایدان یا کوایدان، ژانری از داستان‌های ژاپنی است که دارای ویژگی‌های شگفت‌آفرینی، مرموز بودن و ماوراء طبیعی است. واژه‌ی کایدان در زبان ژاپنی به معنای «گفتگوی شگفت» است و در دوره ادو (1867-1600) به وجود آمد؛ زمانی که مردم از گفتن و گوش دادن به داستان‌های ارواح، هیولاها و سایر پدیده‌های فرا طبیعی لذت می‌بردند.

ادبیات کایدان متأثر از سنت‌های شفاهی، آموزه‌های بودایی، متون کلاسیک چینی و فرهنگ‌عامه آن زمان بود. داستان‌های کایدان اغلب منعکس‌کننده‌ی چالش‌های اجتماعی و سیاسی دوره ادو، مانند ستم بر زنان، فساد مقامات و درگیری‌های بین طبقاتی هستند. داستان‌های کایدان همچنین مضامین کارما، انتقام، وحشت، و اگزوتیسم را بررسی می‌کنند.

برخی از سرشناس‌ترین نمونه‌های ژانر کایدان عبارت‌اند از:

1. قصه‌های مهتاب و باران (Ugetsu Monogatari) که به‌دست اوئدا آکیناری[m1] (1776) نوشته‌شده است.

این کتاب مجموعه‌ای از ۹ داستان فراطبیعی است که عناصر رئالیسم، فانتزی، شگفت‌آفرینی و ترسناک را باهم ترکیب می‌کند. همه‌ی داستان‌های این کتاب در دوره‌های تاریخی اتفاق می‌افتند و شخصیت‌هایی مانند سامورایی‌ها، راهبان، بازرگانان و دهقانانی را در برمی‌گیرد که با حوادث ماوراء طبیعی روبرو می‌شوند. اوئدا آکیناری تحت تأثیر ادبیات چینی، آیین کنفوسیوس و دائوئیسم بوده و از داستان‌های کایدان برای بیان دیدگاه‌های خود در مورد اخلاق، طبیعت انسانی و جامعه استفاده کرده است.

2. کوایدان: داستان‌ها و پژوهش‌های چیزهای شگفت (Kwaidan: Stories and Studies of Strange Things) که به‌دست لافکادیو هرن[m2] (1904) نوشته‌شده است.

این کتاب مجموعه‌ای از هفده داستان و سه مقاله است که ادبیات کایدان را به مخاطب غربی معرفی می‌کند. لافکادیو هرن یک نویسنده یونانی-ایرلندی بود که در ژاپن زندگی می‌کرد و آن‌قدر دل‌بسته‌ی ژاپن بود که تابعیت ژاپنی برای خود دریافت کرد. او داستان‌های کوایدانی‌اش را از سرچشمه‌های گوناگون، مانند فولکلور شفاهی، کتاب‌های قدیمی و روزنامه‌ها، ترجمه و اقتباس می‌کرد. او همچنین واکاوی و کندوکاو خود درزمینه پیشینه فرهنگی و تاریخی داستان‌ها را نیز در کتاب اضافه کرده است. این کتاب یکی از تأثیرگذارترین آثار ادبیات کایدان در جهان به شمار می‌رود.

3. داستان ارواح یوتسویا (Yotsuya Kaidan) که به قلم تسورویا نانبوکو چهارم [m3] (1825) نوشته‌شده است.

این کتاب، یک نمایشنامه‌ی کابوکی است که در جایگاه سرشناس‌ترین و ترسناک‌ترین داستان کایدان در ژاپن شناخته می‌شود. این نمایشنامه داستان اویوا، همسری وفادار و زیبا را روایت می‌کند که توسط شوهرش ایمون، یک سامورایی حریص و بی‌رحم، مورد خیانت قرار می‌گیرد و بدن او را از بین می‌برد. اویوا از غم و اندوه و عصبانیت از جهان مردگان بازمی‌گردد و در جایگاه یک روح انتقام‌جو که ایمون و همدستانش را تعقیب کرده و می‌کشد، پدیدار می‌شود. این نمایشنامه بر اساس یک پرونده قتل واقعی نوشته‌شده که در سال 1636 اتفاق افتاده است و عناصر درام، کمدی و ترسناک را در خود جای‌داده است. این نمایش هنوز هم اجرا می‌شود و الهام‌بخش بسیاری از اقتباس‌ها در رسانه‌های مختلف مانند «فیلم، رمان، مانگا و بازی» است.

ادبیات کایدان یک ژانر ژرف و جذاب است که تخیل، نوآوری و فرهنگ والای مردم ژاپن را آشکار می‌کند. همچنین نگاهی اجمالی به ترس‌ها، امیدها و ارزش‌های وضعیت انسانی مردم ژاپن در آن دوران تاریخی به ما می‌دهد. همچنین ژانر ادبی کایدان شدیداً لذت‌بخش و سرگرم‌کننده است و اگر یک‌بار آن را بخوانید دیگ تا پایان عمر وابسته‌ی این‌گونه از داستان‌ها خواهید بود.

تاریخچه ژانر کوایدان (کایدان)

تاریخچه ادبیات کایدان یا کوایدان، پیوند نزدیکی با موردپسند بودن و مردم‌پسندی یک بازی سالنی ژاپنی به نام «گرداوری صد داستان کایدان» (Hyakumonogatari Kaidankai)، در دوره ادو (1600-1867) دارد. در این بازی افراد در یک اتاق تاریک جمع می‌شدند و 100 شمع روشن می‌کردند. سپس هر نفر داستانی شگفت از جهان فراطبیعی روایت می‌کرد و بعد و بعد از هر داستان یک شمع را خاموش می‌کردند. بازی قرار بود در زمان خاموش شدن آخرین شمع یک یا چند روح را فرابخواند.

این بازی درخواست نیازمندی برای داستان‌های ارواح و عامیانه از سرچشمه‌های گوناگون، مانند سنت‌های شفاهی، آموزه‌های بودایی، متون کلاسیک چینی و فرهنگ عامه ایجاد کرد. پس از آن داستان‌ها در کتاب‌هایی به نام «کایدانشو» (مجموعه‌های داستان‌های کایدان) جمع‌آوری و چاپ می‌شدند که برای خود یک ژانر ادبی باارزش شد. کایدانشو در بنیاد بر اساس داستان‌های بودایی قدیمی‌تر با ماهیت آموزشی بود، اما به زودی به داستان‌های سرگرم‌کننده‌تر و هیجان‌انگیزی تبدیل شدند که مسائل اجتماعی و سیاسی دوره ادو را منعکس می‌کردند. ادبیات کایدان همچنین درون‌مایه‌ی کارما، انتقام، وحشت و اگزوتیسم را نیز بررسی می‌کند.

ادبیات کایدان (کوایدان) در دوره میجی (1868-1912)، زمانی که ژاپن دستخوش مدرنیزه شدن و غربی شدن بود، رو به خاموشی گذاشت. بااین‌حال، ادبیات کایدان بر بسیاری از نویسندگان، هنرمندان و کارگردانان بعدی چه در ژاپن و چه در خارج از کشور تأثیر گذاشت که به خلق آثار ترسناک، فانتزی و رمزآلود بر اساس داستان‌ها و نگاره‌های کایدان ادامه دادند.

برخی از نویسندگان ادبیات کایدان (کوایدان) به ترتیب زمانی از کهن‌ترین تا نزدیک‌ترین زمان به ما، عبارت‌اند از:

1. اوگیتا آنسی [m4] (1660-1720): دانشمند و شاعری که کتاب تونوای‌گوسا Tonoigusa، را نوشت. این کتاب همچنین بانام Otogi Monogatari به معنی «قصه‌های مهدکودک» نیز شناخته می‌شود و مجموعه‌ای از 23 داستان شگفت‌انگیز و مرموز ژاپنی، بر اساس متون کلاسیک چینی و فولکلور شفاهی ژاپن است.

2. آسای ریوی[m5] (1666-1722): یک نویسنده و راهب بودایی بود که کتاب «اوتوگی بوکو» بانام (عروسک‌های دستی)، مجموعه‌ای از 23 داستان فراطبیعی را بر اساس سنت‌های شفاهی و فرهنگ‌عامه ژاپن نوشت. او همچنین داستان Botan Doro به‌معنی «فانوس گل پئونی» را نوشته است، داستانی سرشناس از یک دلبستگی یک سامورایی و روح زنی که برای عشق مرده است.

3. اوئدا آکیناری [m6] (1734-1809): نویسنده و پژوهشگری که کتاب اوگتسو مونوگاتاری Ugetsu Monogatari به معنی «قصه‌های مهتاب و باران» را نوشته است؛ این کتاب مجموعه‌ای از ۹ داستان فراطبیعی و شگفت است که عناصر رئالیسم، فانتزی و وحشت را در دل جای‌داده‌اند. داستان‌ها در دوره‌های تاریخی اتفاق می‌افتند و کاراکترهایی مانند سامورایی‌ها، راهبان، بازرگانان و دهقانانی را در برمی‌گیرند که با رویدادهای فراطبیعی روبرو می‌شوند. اوئدا آکیناری تحت تأثیر ادبیات چینی، آیین کنفوسیوس و دائوئیسم قرار داشت و از داستان‌های کایدان برای بیان دیدگاه‌های خود در مورد اخلاق، طبیعت انسانی و جامعه استفاده می‌کرد.

4. تسورویا نانبوکو چهارم[m7] (1755-1829): نمایشنامه‌نویس کابوکی که نمایشنامه‌ی سرشناسِ Yotsuya Kaidan به معنی «داستان ارواح یوتسویا» را نوشت، نمایشنامه‌ای که به‌عنوان معروف‌ترین و وحشتناک‌ترین داستان کایدان در ژاپن شناخته می‌شود. این نمایشنامه داستان اویوا، همسری وفادار و زیبا را روایت می‌کند که توسط شوهرش ایمون، یک سامورایی حریص و بی‌رحم، مورد خیانت قرار می‌گیرد و بدن او را از بین می‌برد. اویوا از غم و اندوه و عصبانیت می‌میرد و به‌عنوان یک روح انتقام‌جو از جهان مردگان بازمی‌گردد. او سپس ایمون و همدستانش را تعقیب کرده، می‌کشد و به جهان ارواح بازمی‌گردد. این نمایشنامه بر اساس یک پرونده قتل واقعی است که در سال 1636 اتفاق افتاده است و عناصر درام، کمدی و ترسناک را در خود جای‌داده است.

5. لافکادیو هرن [m8] (1850-1904): یک نویسنده یونانی-ایرلندی که در ژاپن زندگی می‌کرد و این‌قدر دل‌بسته‌ی ژاپن بود که تابعیت خود را به‌ژاپنی تغییر داد. او داستان‌های کایدانی را از منابع مختلف مانند فولکلور شفاهی، کتاب‌های قدیمی و روزنامه‌ها ترجمه و اقتباس می‌کرد. او همچنین تفسیر و تحلیل خود را درزمینه پیشینه فرهنگی و تاریخی داستان‌ها اضافه می‌کرد. او کتاب سرشناس و دوست‌داشتنی «کوایدان: داستان‌ها و مطالعات چیزهای عجیب» را یکی از تأثیرگذارترین آثار ادبیات کایدان در جهان به شمار می‌رود بر اساس سرچشمه‌های ژاپنی خود نوشت.

برخی از بهترین کتاب‌های ادبیات کایدان به ترتیب زمانی از کهن‌ترین تا نزدیک‌ترین به زمان ما، عبارت‌اند از:

1. تونو‌ای‌گوسا اثر «اوگیتا آنسی» (1660)

2. اتوگی بوکو اثر «آسای ریوی» (1666)

3. اوگتسو مونوگاتاری نوشته «اوئدا آکیناری» (1776)

4. یوتسویا کایدان اثر «تسورویا نانبوکو چهارم» (1825)

5. کوایدان: داستان‌ها و پژوهش‌های چیزهای شگفت اثر لافکادیو هرن (نام ژاپنی: کویزومی یاکومو) (1904)

سرچشمه[m9] 1

سرچشمه[m10] 2